Pétur Gunnlaugsson ræðir við Ólaf Ísleifsson um komandi kjarabaráttu, vísitölu neysluverðs, skuldir heimilanna og hina íslensku verðtryggingu.
ATH: Eftirfarandi er eftirritun á fyrstu 15 mínútum á útvarpssamtali Péturs og Ólafs í þætti Útvarps Sögu þann 2018-01-05 (Síðdegisútvarpið 1-hluti 5. janúar 2018), frjálslega gæti hafa verið farið með orðalag í þeim tilgangi að gera samtalið skýrara í lestri, því ber hverjum þeim sem ætlar að gera tilvísun í þennan texta að hafa vaðið fyrir neðan sig og hlusta á útvarpssamtalið fyrst sjálf/ur. Sögðum hlutum í upphafi þáttar, sem er utan við efnið, er sleppt.
Samtalið má hlusta á hér á vef Útvarps Sögu og hefst formlega á 04:05.
Pétur Gunnlaugsson: Nú velta margir fyrir sér hvað kemur til með að vekja mesta athygli og vera efst á baugi árið 2018, þar er þessi væntanlega kjarabarátta sem stendur nú þegar yfir og ágreiningur milli verkalýðshreyfinga og vinnuveitenda, ríkið kemur væntanlega að því, hvernig finnst þér þetta líta út?
Ólafur Ísleifsson: Þetta er nokkuð greinilega stærsta viðfangsefnið framundan hjá hinum svonefndu aðilum vinnumarkaðarins og þykir mér líklegt að það verði einhverskonar aðkoma stjórnvalda, enda hafi þau sjálf í raun boðið upp á það. Staðan er ekki einföld vegna þess að verkalýðshreyfingin er mjög samsett í eðli sínu, annarsvegar ertu með hinn almenna markað og svo hinsvegar með opinbera markaðinn, þar á milli kunna að vera mismunandi sjónarmið uppi, sameiginlega sjónarmiðið er náttúrulega bætt kjör og allt það en spurningin er hvernig best er að koma því við.
P: Atvinnurekendur segja að þeir hafi hækkað launin verulega, meðal annars út af launaskriði, það sé ekkert í kassanum til hjá þeim, auk þess sem það sé mjög hátt tryggingargjald og margir þar ósáttir við stöðuna og bjóða nánast ekki neitt.
Ó: Þetta tryggingargjald hefur auðvitað bólgnað út og er orðinn allt of gildur tekjustofn fyrir ríkissjóð þannig að það er útaf fyrir sig rétt að það er ekki hlaupið að því að lækka það vegna þess hvað það er kostnaðarsamt, en auðvitað verða menn að finna einhverjar leiðir í því, líka til að greiða leiðina fyrir þessum kjarasamningum, og allir vita að þetta leggst mjög þungt á venjuleg fyrirtæki og gerir þeim erfiðara um vik.
P: Það hafa orðið miklar launabreytingar á síðustu þremur árum.
Ó: Já, það er heldur ekkert skrítið, við erum búin að vera í miklum efnahagslegum uppgangi og það hefur að mörgu leyti skort hér starfsfólk og það hefur í för með sér að hér gerist það sem kallað er launaskrið.
P: En þegar svona hækkanir verða, og hið opinbera fer af stað með vondu fordæmi með að hækka eldsneytisverð, áfengi og tóbak um áramótin, ég spyr þig sem hagfræðing, hafa allar hækkanir áhrif á vísitöluna?
Ó: Jájá, þær gera það.
P: Og auðvitað eftir því sem hækkunin er meiri því meiri áhrif.
Ó: Já.
P: Hækkanir frá hinu opinbera á varningi eins og eldsneyti, það þurfa allir að kaupa eldsneyti, eða í kringum 98% fólks þarf að kaupa eldsneyti.
Ó: Það þurfa allir að komast ferða sinna. Það var verið að hækka hið svokallaða kolefnisgjald. Kolefnisgjaldið er partur af verði á bensíni og dísil, og það var verið að hækka þetta á bensíninu úr 5.5 ISK á lítrann upp í 8.25 ISK á lítrann, hækkun um 2.75 ISK, 50% hækkun. Ásamt hækkuninni á dísilnum þýðir þetta hækkun á vísitölunni sem notuð er við útreikninga á þessum verðtryggðu lánum öllum, 0.03%. Nú getur fólki fundist þetta vera svo lág tala að það taki því ekki einu sinni að tala um, en bíðum við, heimilin í landinu skulda einhverja tvöþúsund milljarða ISK, 2.000.000.000.000 ISK, 2 TERA ISK, mér er sagt af þeim sem hafa kynnt sér að í kringum 90% þessara lána séu verðtryggð, gefum okkur að það sé á bilinu 80% til 90%, þessi hækkun kolefnisgjalds ein og sér hækkar höfuðstól þessara lána um 5 til 6 hundruð milljónir ISK, 500.000.000 ISK til 600.000.000 ISK, 500 til 600 MEGA ISK. Þetta þýðir að heimilin, venjulega fólkið, skuldar lánastofnunum eitthvað á bilinu fimm til sexhundruð milljón króna meira en þau gerðu á undan þessari hækkun.
P: Bara útaf hækkun kolefnisgjalds.
Ó: Þessi hækkun kolefnisgjalds er gerð vegna þess að ríkisstjórnin hefur markmið í loftslagsmálum, hún er aðili að samkomulagi sem kennt er við París í þessum málaflokki, gott og gilt allt saman, en það er til marks um þetta brenglaða kerfi hérna, Pétur, hversu brenglað þetta fyrirkomulag er, ríkisstjórn sem er að leitast við að ná markmiðum sínum í loftslagsmálum gegnum eitthvað kolefnisgjald, og þetta er ekki eina ríkisstjórnin í heiminum sem að hefur farið þá braut að koma á slíku kolefnislosunargjaldi, en að það skuli þýða að heimili landsmanna skuli vegna þessara markmiða í loftslagsmálum skulda fimm til sexhundruð milljónum meira lánastofnunum en þau gerðu. Hvað hafa þessar lánastofnanir unnið til þess að eignast þessa kröfu á heimilin? Ég minni á það, Pétur, að þessar lánastofnanir hafa allt afl réttarkerfisins að baki sér við að innheimta þessar kröfur. Heimilin eru fullkomlega algjörlega varnarlaus, algjörlega. Þau geta ekkert gert ..
P: Og innheimtumenn hafa verið að fá greidda sérstaka bónusa fyrir að standa sig vel.
Ó: Jújú, þekkjum það, sérstaklega úr einum ónefndum banka í tíð Vinstristjórnar Jóhönnu. En þetta, ég ætla að árétta og undirstrika hvílík brenglun þetta er að þarna skuli vera komnar kröfur á heimilin upp á á bilinu fimm til sexhundruð milljónir með allt afl réttarkerfisins að baki innheimtu á þessum kröfum. Allt afl. Þetta er hinsvegar ekkert nýtt vegna þess að hækkanir sem að ríkissjóður hefur ráðist í á bensíni, áfengi, tóbaki, þetta hefur allt saman verið látið koma fram í þessari vísitölu, þetta hefur allt saman leitt til hækkana á þessum höfuðstól, höfuðstólum þessara lána, allt afl réttarkerfisins er á bak við það að lánastofnanir öðlist auknar kröfur á heimilin sökum þess að ríkið er að hækka segjum áfengisverð vegna þess að það vantar meiri pening í einhver góð og gegn verkefni sem ríkissjóður er að sinna, til dæmis barnaspítalann, lögguna eða eitthvað sem dæmi, ekki að þessir aðilar séu ofhaldnir, en þá hækka þessar skuldbindingar. Þetta er auðvitað ákveðin brenglun, af hverju getur ríkið ekki sótt sér aukið fé án þess að lánastofnanir eignist einhverjar viðbótarkröfur á heimilin? Hvurskonar endemis fyrirkomulag er þetta? Þetta hefur maður horft upp á og bent á árum saman, hvað mætir manni, hverju mætir maður? Á ég að segja þér hverju? Þögn. Bara þögn. Og það fæst enginn til að ræða þetta. Jú, einhver píratinn sagði í ræðustól Alþingis eitthvað í áttina að "menn eru búnir að skrifa undir samkomulag um þetta", en hvurskonar fyrirkomulag er þetta? Ríkisstjórn getur ekki beitt sér í loftslagsmálum, hún getur ekki aflað fjár til mikilvægra verkefna sem hið opinbera hefur á höndum öðruvísi en hækka með því höfuðstól lána hjá venjulegu fólki og bara öllu fólki og þyngja greiðslubyrði þess.
P: Við höfum áður talað um og þú sérstaklega um hækkun húsnæðisverðs, húsnæðisverð er í vísitölunni, og það er athyglisverð staðreynd að hækkun húsnæðisverðs hefur leitt til þess að lán hafa hækkað meira en sem nemur skuldaleiðréttingunni frægu, bara á einu tveimur árum.
Ó: Miklu miklu miklu miklu miklu meira tel ég.
P: Skuldaleiðréttingin var upp á 80 milljarða ISK, 80.000.000.000 ISK, 80 GIGA ISK, og það fannst mönnum miklir peningar en þessir sömu aðilar hafa aldrei gagnrýnt þessi áhrif verðtryggingarinnar sem við höfum verið að tala um.
Ó: Og þeir sjá heldur ekkert athugavert við þetta. Förum yfir þetta örstutt, hvað hefur verið að gerast í verðlagsþróun hérna á Íslandi? Hagstofan mælir verðlagsþróunina, verðlag hefur almennt talið farið lækkandi.
P: Já á markaði, vegna þess að verð á innfluttum vörum hafa lækkað útaf sterkri krónu, við vitum það.
Ó: Það er sterk króna, það hefur verið mjög hagfellt verð á hrávöru, sérstaklega á olíu og bensíni, þetta liggur frekar mikið uppi á borðinu, almennt verðlag hefur farið lækkandi, en þarna við útreikningana á þessari vísitölu þá er þarna inni hinn svokallaði húsnæðisliður sem hefur farið hækkandi og hækkað meira en sem nemur þessari lækkun allra annarra liða vísitölunnar, sem leiðir af sér að vísitalan í heild sinni hækkar. Þessi hækkun á húsnæðislið hefur framkallað hækkun á verðtryggðum lánum og með því greiðslubyrði sem því nemur. Þegar á þetta er litið, hvaða fjárhæðir er um að tefla, undanfarin ár erum við að tala um hækkanir á höfuðstólum sem að nema samtals tugum milljarða króna, X0.000.000.000 ISK, X0 GIGA ISK, við erum að tala um upphæð að stærðargráðu sem samsvarar verðmætum þorskafla á Íslandsmiðum á einu ári, það eru nokkrir tugir milljarða króna, X0.000.000.000 ISK, X0 GIGA ISK, skuldaleiðréttingin var 80 milljarðar króna, 80.000.000.000 ISK, 80 GIGA ISK.
P: Yfir tveggja ára tímabil hækkar vísitalan, mest vegna húsnæðisliðarins, og eykur skuldir heimilanna um upphæð í sama stærðarflokki og skuldaleiðréttingin var.
Ó: Undanfarið, á hverju ári, hefur verið lagt á heimilin auknar skuldir í sama stærðarflokki og eins árs þorskafla á Íslandsmiðum. Hvernig birtist þetta heimilunum? Sem gluggapóstur.
[ ... ]